Το μαύρο θέατρο στη θεραπεία: Κλινικές εφαρμογές

(Βασισμένο στη διάλεξη που δόθηκε στο ίδρυμα "Μ.Κακογιάννης" την Παρασκευή 21 Μαρτίου 2014 στα πλαίσια της ημερίδας: "κουκλοθέατρο και θεραπεία" που διοργάνωσε το Ελληνικό Κέντρο κουκλοθεάτρου "UNIMA Hellas" μαζί με το ίδρυμα Μ. Κακογιάννης. πριν την διάλεξη πραγματοποιήθηκε και workshop πάνω στο ίδιο θέμα).

           Είμαι πολύ ευτυχής που συμμετέχω στην πρώτη εκδήλωση που γίνεται στην Ελλάδα για το κουκλοθέατρο στην θεραπεία και ευχαριστώ πολύ για την τιμή αυτή προσωπικά τον Στάθη Μαρκόπουλο αλλά και το Ελληνικό Κέντρο Κουκλοθεάτρου της UNIMA που με κάλεσαν. Εύχομαι να είναι σήμερα η ιστορική αρχή του παντρέματος της θεραπείας με το κουκλοθέατρο και στη χώρα μας, όπως σε άλλες χώρες.

           Βρίσκομαι εδώ ως ψυχολόγος και δραματοθεραπεύτρια. Εντούτοις, στην κλινική πράξη χρησιμοποιώ κυρίως την πολυδιαμεσολάβηση και όχι αποκλειστικά το θέατρο. Τα μέσα δηλαδή των τεχνικών μου έρχονται από όλες τις τέχνες και όχι μόνο. Αυτό έχει να κάνει αφενός με τον χαρακτήρα μου (με ελκύουν πολλές τέχνες και άλλα μέσα) όσο και από την αναγκαιότητα που έχω διαπιστώσει κατά την κλινική εφαρμογή.

             Για να σας δώσω ένα παράδειγμα, δεν μπορεί κατευθείαν ένας ψυχωτικός να συμμετέχει σε μία συνεδρία θεατροθεραπείας, χωρίς να έχει πρώτα κατακτήσει θεραπευτικά άλλα στάδια, που έχουν να κάνουν με την κοινωνικοποίησή του. Έτσι και το μαύρο θέατρο, όπως κάθε άλλη τέχνη, θα πρέπει ως τεχνική, ως μέσο, να αξιοποιηθεί θεραπευτικά στην κατάλληλη συνθήκη. Επιτρέψτε μου σε αυτό το σημείο να σας αναφέρω μία τραυματική μου εμπειρία που είχα ως φοιτήτρια που έκανα την πρακτική μου στη Γαλλία με ένα ψυχωτικό παιδί…Δούλευα σε ένα ίδρυμα  από το πρωί ως το βράδυ μία φορά την εβδομάδα, με παιδιά με δυσκολίες προσαρμογής και ψυχοπαθολογία. Μία μέρα το τελευταίο μου περιστατικό ήταν ένα παιδί 10 περίπου χρονών με διάγνωση ψύχωσης. Ήταν πάντα αρκετά συνεργάσιμο και τα πηγαίναμε αρκετά καλά στο επίπεδο της συνεννόησης. Ωστόσο δεν ήμουν σε καθημερινή βάση στο ίδρυμα για να έχουμε αναπτύξει δεσμό εμπιστοσύνης, αλλά ήμουν και εντελώς άπειρη. Μία φορά, μπήκε στο γραφείο, όπως συνήθως, ήρθε κατά πάνω μου και άρχισε να μου χαϊδεύει τα μαλλιά αποκαλώντας με «μαμά», κάτι που το είχε ξανακάνει στο παρελθόν και που έδειχνε την παλινδρόμησή του. Κάποια στιγμή, σβήνει το φως και εκεί γίνεται η αποκάλυψη…το παιδί μεταμορφώνεται, γίνεται έξαλλο, μου επιτίθεται, μου τραβά τα μαλλιά, βρίζει, ουρλιάζει χτυπιέται.  Τέλος, ανοίγει το παράθυρο του κάστρου στο οποίο και στεγαζόταν το ίδρυμα και πάει να πηδήξει στο κενό. Το προλάβαμε τελευταία στιγμή με τον συνάδελφό μου, που ως πιο έμπειρος ψυχολόγος μπαίνοντας στο δωμάτιο έχοντας ακούσει την φασαρία άναψε αμέσως το φως…

               Η παραπάνω εμπειρία με σόκαρε και παραλίγο να σταθεί η αιτία να παρατήσω την κλινική ψυχολογία και να ασχοληθώ με κάτι λιγότερο επικίνδυνο. Ωστόσο, μου διακίνησε ταυτόχρονα και την περιέργεια να καταλάβω τι είχε συμβεί….Τι ήταν αυτό που μεταμόρφωσε το παιδί. Κι αυτή η κατανόηση ήρθε χρόνια μετά, στην διάρκεια μίας εποπτείας μου, αλλά και μέσα από την αναπτυσσόμενη κλινική εμπειρία όταν κατάλαβα ότι το σκοτάδι ήταν η αιτία αυτής της κρίσης γιατί επιτρέπει την ανάδυση φαντασιώσεων περισσότερο από ότι το φως της μέρας…

           Την διηγήθηκα αυτή την ιστορία για να τονίσω ότι τα μέσα πρέπει να χρησιμοποιούνται με σύνεση, να σχετίζονται με τον συγκεκριμένο πληθυσμό ή την ιδιαιτερότητα του υποκειμένου που δουλεύουμε, το πλαίσιο, τον στόχο που θέλουμε να κατακτήσουμε, αλλά και την κατάλληλη χρονική στιγμή.

           Έτσι, χρησιμοποιώ όλα τα μέσα ανάλογα με τον στόχο αλλαγής και όχι αποκλειστικά το μαύρο θέατρο. Λέω στόχο αλλαγής κι όχι μόνο θεραπείας, γιατί η διαμεσολάβηση μπορεί να αξιοποιηθεί και σε άλλους σκοπούς, όπως είναι η εκπαίδευση, η επιμόρφωση, η διαφήμιση, ο ακτιβισμός κλπ. Ο στόχος μας όμως στα πλαίσια αυτής της ημερίδας είναι η ψυχοθεραπεία, οπότε θα επικεντρωθούμε σε αυτόν.

             «Μαύρο θέατρο» ονομάζονται δύο μορφές θεάτρου που διαχωρίζονται γεωγραφικά από τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό ωκεανό. Η πρώτη αφορά το θέατρο των  Αφροαμερικανών, που χαρακτηρίζεται από έντονα πολιτικά στοιχεία. Η δεύτερη που μας αφορά, αναφέρεται στην μορφή θεάτρου που χρησιμοποιεί το σκοτάδι και τις λάμπες UV, black light που εξαφανίζουν όλα τα μη φωσφορούχα αντικείμενα και όλα τα χρώματα, με εξαίρεση το άσπρο. Αυτή η μορφή θεάτρου έχει συνδεθεί με την Πράγα, λόγω της ύπαρξης πολλών θιάσων μαύρου θεάτρου, ωστόσο οι απαρχές του βρίσκονται στην Ασία και συγκεκριμένα στους ακροβάτες της αρχαίας Κίνας. Ο Ρώσος Stanislavski στο θέατρο αλλά και ο Γάλλος κινηματογραφιστής Georges Méliés είναι οι πρώτοι που ασχολούνται με το μαύρο θέατρο στη Δύση και κατά τη δεκαετία του ’50 ακολουθούν κι άλλοι avant garde σκηνοθέτες ιδιαίτερα στη Γαλλία.

           Πιστεύω ότι η χρήση του μαύρου θεάτρου στη θεραπεία, όπως και κάθε άλλου καλλιτεχνικού μέσου άλλωστε, δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται με τρόπο φετιχιστικό. Δεν πρέπει το μέσο να γίνει ο σκοπός αλλά να προσαρμόζονται τα μέσα στον σκοπό, στην θεραπεία δηλαδή. Κανένα θεραπευτικό μέσο δεν είναι από μόνο του αρκετό κατά τη γνώμη μου για να προσεγγίσει την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου ψυχισμού.

          Έτσι, κάθε θεραπευτής μέσω τέχνης πρέπει να συνδυάζει μέσα, προσαρμόζοντας την μέθοδό του (την θεραπεία μέσω τέχνης) ανάλογα με την ψυχική πραγματικότητα του υποκειμένου, ή την δυναμική της ομάδας του και το θέμα που πραγματεύεται στην συγκεκριμένη περίοδο ή συνεδρία.

          Τα υλικά, ή καλύτερα η υλικότητα, οι πρώτες ύλες κάθε προτεινόμενης τεχνικής δεν πρέπει να επιλέγονται δηλαδή ούτε τυχαία, ούτε αυθαίρετα, ούτε μόνο βάση του προσωπικού ταλέντου του θεραπευτή, την κλίση του σε μία τέχνη δηλαδή. Γιατί όπως είπαμε η δράση του κάθε μέσου έχει περιορισμούς, το ίδιο το μέσο είναι το μήνυμα, για να θυμηθούμε και τον θεωρητικό της επικοινωνίας Mc Luhan κι αυτό δεν μπορεί κατά τη γνώμη μου να είναι πάντα το ίδιο, αλλά να διανοίγει δυνατότητες δημιουργίας με διαφορετικά υλικά.

          Δουλεύοντας λοιπόν μέσα σε μία ψυχαναλυτική προοπτική, η επιλογή του μέσου, των υλικών, της μορφής, της προτεινόμενης στον θεραπευόμενο τεχνικής πρέπει να στηρίζεται στον στόχο της συγκεκριμένης συνεδρίας, πλαισίου, υποκειμένου, ψυχοπαθολογίας, χρονικής στιγμής και συγκυρίας.

         Γιατί όλα αυτά λέγονται όμως; Γιατί τελικά αυτό που μας ενδιαφέρει για να είμαστε πετυχημένοι θεραπευτές είναι να κατασκευάσουμε πετυχημένες μεταφορές. Η μεταφορά είναι η κεντρική έννοια σε κάθε ψυχοθεραπεία μέσω τέχνης. Η μεταφορά δίνει την δυνατότητα να βρίσκεται κανείς συνδεδεμένος με την υλική πραγματικότητα ενώ  ταυτόχρονα τον παραπέμπτει στην φαντασιακή. Να είναι εδώ και ταυτόχρονα να τον ταξιδεύει αλλού. Να είμαστε στο τώρα, αλλά να ξυπνά μνήμες από το παρελθόν ή να τον βάζει να οραματιστεί το μέλλον. Και αυτά τα πετυχαίνει η μεταφορά μέσω των συμβόλων. Το σύμβολο λοιπόν είναι αυτό που συνδέει και το κάθε άτομο με το συλλογικό. Μία άλλη λειτουργεία της μεταφοράς που επιτρέπει την θεραπεία σεβόμενη και τις άμυνες του ψυχισμού, χωρίς να τις βιάζει, είναι η απόσταση που επιτρέπει να πάρει ο κάθε θεραπευόμενος με το τραύμα του, να το βάλει απέναντι και να το αντι-μετωπίσει. Αυτό γίνεται ευκολότερα, όταν το τραύμα υπονοείται σε ένα έργο, ένα καλλιτεχνικό προϊόν…

              Μέσα σε μία τέτοια προοπτική χρησιμοποιώ και το μαύρο θέατρο στην θεραπεία. Ανήκει στην μεγάλη βεντάλια των τεχνικών, των διαμεσολαβήσεων που προτείνεται στους θεραπευόμενους είτε σε ατομικό είτε σε ομαδικό επίπεδο σε κάποια στιγμή της θεραπείας τους.

            Ας δούμε λοιπόν τα χαρακτηριστικά του μαύρου θεάτρου για να δούμε, να σκεφτούμε και να εμπνευστούμε για το πού, με ποιον και πότε μπορούμε να το αξιοποιήσουμε στην θεραπεία. Πώς δηλαδή μπορεί να αξιοποιηθεί ως μεταφορά. Και με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να σκεφτούμε για το κάθε μέσο σε μία θεραπεία διαμεσολάβησης.

Ξεκινάμε από τα χαρακτηριστικά του, την μορφή του…

1.       Γίνεται σε σκοτάδι, σε μαύρο φόντο.

2.       Είναι δύο διαστάσεων καθώς το ανθρώπινο μάτι ανατομικά δεν μπορεί να διακρίνει πεδίο βάθους όταν τα φόντα είναι μαύρα.

3.       Εξαφανίζεται κάθε μορφή και αντικείμενο που δεν είναι λευκό ή αυτόφωτο (φωσφορούχο) μέσα στις ιδιαίτερες συνθήκες που επιβάλλει το φόντο του black light.

Ας εξετάσουμε τα παραπάνω για να δούμε πώς μπορούν λοιπόν να αξιοποιηθούν μεταφορικά.

Το σκοτάδι και το μαύρο

        Το μαύρο είναι χρώμα και ταυτόχρονα απουσία του χρώματος. Ο σούφι ποιητής Rumi αναφέρει ότι το μαύρο είναι η κατανάλωση/απορρόφηση όλων των χρωμάτων.

        Το σκοτάδι αγκαλιάζει και καλύπτει, παραπέμπει στο χάος και την άβυσσο. Σαν τη μαύρη τρύπα που μας απορροφά και μας εξαφανίζει. Ποιος δεν έχει αισθανθεί αυτή την αμηχανία όταν γίνεται αόρατος, ή σχεδόν αόρατος, όταν για πρώτη φορά ανεβαίνει στην σκηνή του μαύρου θεάτρου…Κοιτάζουμε τα χέρια μας σαν τα βρέφη που μόλις τα ανακαλύπτουν. Αυτή η εμπειρία είναι ταυτόχρονα ανησυχητική αλλά και καθησυχαστική. Μπορεί να είναι αγωνιώδης αλλά και διασκεδαστική. Σίγουρα όμως παραπέμπει σε αυτό που είχε περιγράψει ο Φρόυντ ως ανησυχητική ξενότητα.

      Το μαύρο συνδέεται με την παρακμή, τους καταραμένους, τη βρωμιά…

       Σκοτεινό επίσης είναι το ασυνείδητο που κρύβει και καλύπτει μέσω της απώθησης.  Εκεί βρίσκονται τόσο το τραυματικό όσο και άλλο φαντασιωτικό υλικό. Αυτή η κάλυψη, η συσκότιση μπορεί να προκαλεί προβλήματα στη ζωή όσο παραμένει ακατέργαστο το πρωτογενές υλικό, αλλά από την άλλη έχει ως στόχο την προφύλαξη του ψυχισμού. Άλλωστε το σκοτάδι προφυλάσσει με το να αφανίζει την εικόνα και όχι να εξαφανίζει το αντικείμενο.

      Το μαύρο παραπέμπει στον θάνατο αλλά σε άλλους πολιτισμούς, όπως στην αρχαία Αίγυπτο σχετίζεται με την ζωή. Είναι κρίσιμο γιατί όποιος μπει σε αυτό μπορεί να χαθεί ή αν βγει έχει βγει κερδισμένος.  Οι Ιάπωνες βλέπουν στο μαύρο την μετουσίωση και τον εξαγνισμό των συναισθημάτων. Και πράγματι, χρειάζεται να βιώσουμε την πιο δυνατή λύπη κατά το πένθος για παράδειγμα και όχι να το αποφύγουμε, αν θέλουμε πράγματι να ελευθερωθούμε από αυτό. Χρειάζεται να φτάσουμε στο βάθος των συναισθημάτων για να απελευθερωθούμε από τραυματικά γεγονότα ή από τις απώλειές μας και να τα αποχαιρετήσουμε για πάντα. Το μαύρο, παρά τους κινδύνους που περιέχει, και ο κίνδυνος είναι να παραμείνει κανείς σε αυτό και να μην καταφέρει να εξέλθει, είναι το κρυμμένο κέντρο, το απόκρυφο. Η φωτεινή σκοτεινότητα της αυτοκατανόησης…

       Ο βυθός επίσης είναι μαύρος και σκοτεινός κι όταν κάποιος πιάσει πάτο ή πνίγεται, ή ανέρχεται προς το φως. Όπως την πιο σκοτεινή στιγμή της νύχτας διαδέχεται το φως…

       Ο φόβος για το σκοτάδι είναι αρχέγονος και τον συναντάμε ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία. Και φοβόμαστε το σκοτάδι γιατί καλύπτει, γιατί μας απορροφά και μας κάνει και μας αόρατους, γιατί μοιάζει με τον κάτω κόσμο, τον θάνατο. Άλλωστε ο Έρεβος στην μυθολογία είναι γιος του Χάους και της Γαίας, αλλά και ο τόπος στον Άδη.

      Το πρόβλημα είναι ότι όσο πιο πολύ κανείς φοβάται κατά την ενήλικη ζωή το σκοτάδι και το αποφεύγει, τόσο πιο πολύ απομακρύνεται και από το φως και συσκοτίζεται η συνείδησή του. Το λέει ξεκάθαρα ο Γιουνγκ μέσα από την θεωρία του για την σκιά. Όποιος δεν αναγνωρίζει την σκιά του (το σκοτεινό τμήμα του εαυτού που προτιμούμε να το βλέπουμε στους άλλους μέσω της προβλητικής ταύτισης παρά να το  αναγνωρίσουμε στους εαυτούς μας γιατί δεν μας αρέσει) τόσο θα χαλάει τις σχέσεις του.

      Η πηγή κάθε δημιουργικότητας είναι το σκοτάδι. «Εν αρχή ην το χάος» άλλωστε σε κάθε κοσμολογία. Αλλά πρέπει πρώτα να αντιμετωπιστεί  ο φόβος και να διαθέτει κανείς εσωτερικά εφόδια ή εξωτερική βοήθεια, ανάλογη του μίτου της Αριάδνης.

    Πολλοί καταραμένοι καλλιτέχνες που ονομάζονται και σκοτεινοί έχουν έρθει σε επαφή με το σκοτάδι. Και πολλοί έμειναν εκεί και χάθηκαν. Η έλξη προς την ανυπαρξία, την επιστροφή στην ανόργανη ύλη, η φροϋδική αρχή του θανάτου παραμένει πάντα μία απειλή…

 Λέει η Sylvia Plath για το δικό της σκοτάδι:

«Τρομοκρατούμαι από αυτό το μαύρο πράγμα που κοιμάται μέσα μου. Όλη μέρα αισθάνομαι τα απαλά φτερουγίσματά του, την κακεντρέχειά του».

Και η δική μας Κατερίνα Γώγου λέει στο «Για την αποκατάσταση του μαύρου»:

«‘Ασπρη είναι η αρία φυλή, η σιωπή, τα λευκά κελιά, το ψύχος, το χιόνι, οι άσπρες μπλούζες των γιατρών, τα νεκροσέντονα, η ηρωίνη…

Αυτά λίγο πρόχειρα για την αποκατάσταση του μαύρου».

       Το μαύρο εμφανίζεται ως ο άλλος πόλος του λευκού. Αλλά και η υπερβολική λευκότητα είναι εκτυφλωτική. Το λευκό θεωρείται επίσης ψυχρό..

      Μαύρο και λευκό συνδέονται με την γνώση… «Αυτός που έχει μαύρα μεσάνυχτα» βρίσκεται στον αντίποδα «αυτού που έχει πάρει την φώτιση». Αλλά από την άλλη ο Τειρεσίας και ο τυφλός Οιδίποδας γνωρίζουν όντας στο σκοτάδι της τύφλωσης όσα πριν δεν ήξεραν.

      Το δίπολο λευκού και μαύρου το βιώνουν με μεγάλη ένταση οι έφηβοι και οι εξαρτημένοι στη δυτική κοινωνία. Είναι οι άνθρωποι που δεν μπορούν να διακρίνουν άλλες αποχρώσεις και καταλαμβάνουν ακραίες θέσεις. Και σε τέτοιους πληθυσμούς το μαύρο θέατρο μπορεί να δουλέψει εξαιρετικά τέτοια θέματα.

      Το σκοτάδι του μαύρου θεάτρου δεν έχει να κάνει με τον μηδενισμό της αυτοκαταστροφής. Αντίθετα, γίνεται η βασική προϋπόθεση της δημιουργίας και της μετουσίωσης. Και η μετουσίωση ανήκει στις πιο εξελιγμένες μορφές άμυνας του ψυχισμού.

      Αυτά τα στοιχεία του μαύρου θεάτρου το κάνουν ένα εξαιρετικό μέσο για να δουλέψει κανείς με τους κάθε λογής καταραμένους λοιπόν. Κι αυτό γιατί είναι ένα μέσο που τους ασκεί έλξη. Μόνο που το μαύρο θέατρο παραμένει θέατρο, και μάλιστα έχοντας θεραπευτικό στόχο  επιτρέπει  μία ανάδυση, μία εμφάνιση, ενώ ταυτόχρονα κάθε ναρκισσιστικό πρόβλημα, τραύμα ή έλλειμα καλύπτεται και το υποκείμενο παραμένει προστατευμένο…

      Διαθέτουμε λοιπόν ένα είδος θεάτρου που είναι το αντίθετο από αυτό που έχουμε συνηθίσει να λέμε θέατρο. Το μαύρο θέατρο λειτουργεί σαν αρνητικό του φιλμ. Αποτελεί το αντίδοτο της κοινωνίας του θεάματος, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει ένα μοναδικό θέαμα χωρίς να απειλείται η εικόνα του σώματος. Το σώμα εξαφανίζεται αλλά παραμένει εκεί. Η εικόνα του μπορεί να ανακατασκευάζεται και να παρουσιάζεται όπως το υποκείμενο επιθυμεί, δουλεύοντας ταυτόχρονα τη ναρκισσιστική του προβληματική χωρίς να αιμορραγεί ψυχικά.  Από τη μια καλύπτει και από την άλλη παραμένει θέατρο. Και αυτό είναι που δίνει όλη του την μαγεία.

      Αυτή η μαγεία δεν είναι μόνο η σαγήνη που ασκεί στους όποιους ρομαντικούς και καταραμένους.

      Δεν έχουμε πολλές ευκαιρίες να μπούμε σε έναν κόσμο άλλων διαστάσεων. Είμαστε φτιαγμένοι να αντιλαμβανόμαστε τρισδιάστατα. Μόνο το μαύρο φόντο μας εισάγει στην δύο διαστάσεων αντίληψη.

      Καταλαβαίνουμε νωρίς ένα αυτιστικό παιδί γιατί δεν δείχνει με το δάκτυλο στη μητέρα ένα τρίτο αντικείμενο. Αυτό γίνεται γιατί το αντιληπτικό του πεδίο δεν επιτρέπει αυτή την τριγωνοποιημένη σχέση που εισάγει το βάθος πεδίου. Η αντίληψή του είναι θα λέγαμε δύο διαστάσεων και αυτό είναι που κάνει τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος εξαιρετικά διεισδυτικά και απειλητικά, εξαιρετικά έντονα αφού δεν υπάρχει απόσταση και η μόνη λύση είναι  να γίνει ο εαυτός κέλυφος.

      Κάπως έτσι λειτουργεί και η αντίληψη αυτού που έχει μπει σε ψυχωτική κατάσταση. Μην βρίσκοντας την σωστή απόσταση με τα αντικείμενα, αυτά διεισδύουν μέσα του κι έτσι αισθάνεται ότι ακούει τις σκέψεις των άλλων ή ότι ο άλλος διαβάζει την σκέψη του.

      Με το μαύρο θέατρο μπορούμε να επικοινωνήσουμε τόσο με τον αυτιστικό όσο και με τον ψυχωτικό στη γλώσσα τους. Το μέσο δηλαδή κτίζει μία αντιληπτική γέφυρα κατανόησης. Ιδιαίτερα με τον ψυχωτικό μπορούμε να μπούμε και στον κόσμο της ψευδαίσθησης του. Όπως είπαμε όμως, το μαύρο θέατρο δεν το προτείνω ως μία τεχνική που μπορεί να εφαρμοστεί εξαρχής με τον ψυχωτικό. Κι αυτό γιατί το σκοτάδι επιτρέπει την ανάδυση της φαντασίωσης πολύ περισσότερο από ό,τι το φως. Έχοντας όμως δομήσει μία καλή σχέση μαζί του, έχοντας δουλέψει με άλλα μέσα αρκετό καιρό, το μαύρο θέατρο μπορεί να απομυθοποιήσει την τόσο καταδιωκτική ψευδαίσθηση του και να την συμβολοποιήσει, αφού μπορεί να μετατρέψει το εσωτερικό απειλητικό αντικείμενο (την ψευδαίσθηση) σε ένα εξωτερικό αντικείμενο-την παράσταση και να γίνει κοινή εμπειρία με τον θεραπευτή αλλά και τα άλλα μέλη της ομάδας. Και όταν η ψευδαίσθηση γίνεται συλλογική, παύει να αποτελεί ψευδαίσθηση και γίνεται πραγματικότητα. Γιατί όπως λέει και ο Αινστάιν «Η πραγματικότητα είναι ψευδαίσθηση αλλά είναι επίμονη»…

         Η τρέλα παύει να είναι τρέλα όταν επικοινωνείται. Όταν δεν αναγνωρίζεται ως τέτοια. Σε αυτή την περίπτωση ανήκει και η περίπτωση του σαμάνου άλλωστε. Όταν ο άλλος καταλαβαίνει τον ψυχωτικό, τότε η ένταση πέφτει, η αγωνία καταλαγιάζει, η ψευδαίσθηση υποχωρεί… φυσικά όχι από τη μια μέρα στην άλλη αλλά σταδιακά.

        Το μαύρο θέατρο είναι επίσης εξαιρετικό εργαλείο για να δουλέψει κανείς με τα θέματα της εικόνας, του ναρκισσισμού. Αλλά και διαφόρων μορφών κοινωνικής φοβίας. Επίσης είναι εξαιρετικό μέσο για την κατάθλιψη.

        Ο καταθλιμμένος που ζει ήδη στο σκοτάδι βρίσκεται στο φυσικό του περιβάλλον. Μόνο που στις συνθήκες του τεχνητού σκοταδιού καλείται να δράσει, να δημιουργήσει, να αναδυθεί μέσα από την μετουσιωτική διαδικασία. Γιατί το μαύρο θέατρο δίνει εξαιρετικές δυνατότητες δημιουργικότητας. Μπορεί κανείς να κάνει στην κυριολεξία τα αδύνατα δυνατά. Να οραματιστεί. Η ιδέα γεννιέται στο σκοτάδι σαν τις λάμπες στα σκίτσα.

        Έτσι, το μαύρο του συγκεκριμένου θεάτρου αποκτά έναν τελετουργικό χαρακτήρα στην θεραπεία. Είναι μία έκ-πληξη, μία έκ-σταση, εισάγει σε μία ανοικεία κατάσταση όπου νέα πράγματα μπορούν να γεννηθούν. Η νέα δυνατότητα εμφανίζεται πάντα μακριά από την συνήθεια, την έξη και τον θόρυβο της καθημερινότητας. Όπως νέα πράγματα μπορεί να γεννηθούν όταν βλέπουμε ένα όνειρο που μας κάνει εντύπωση. Γιατί όπως το όνειρο γεννιέται στο μαύρο φόντο του ύπνου έτσι και το ασυνείδητο περιεχόμενο εμφανίζεται καλυμμένο μέσα στο φόντο του μαύρου θεάτρου. Και τα δύο περιεχόμενα εντυπώνονται και γενούν ερωτήματα που ζητούν λύσεις στο υποκείμενο. Το κινητοποιούν δηλαδή. Και επειδή πρόκειται για μορφή τέχνης, το συγκινούν κι όλας. Το μετακινούν σε μία νέα κατάσταση επεξεργασίας του ως εκείνη τη στιγμή απωθημένου υλικού και τα συμπτώματα ήδη  βρίσκονται καθοδόν προς την εξαφάνισή τους εφόσον βέβαια η όλη διαδικασία συνοδεύεται από ένα καλό κράτημα «holding».

       Και μιας και είναι ισημερία σήμερα, εύχομαι ίσες και εναλλασσόμενες ποσότητες φωτός και σκοταδιού, γιατί και τα δυο χρειαζόμαστε.

Σας ευχαριστώ πολύ!

Βιβλιογραφία

Casati R., 2004, “Η ανακάλυψη της σκιάς», Αθήνα: Εκδόσεις του 21^ου.

Chouvier B., (Ed.),  1998, "Matière à symbolisation", Paris: Delachaux et Niestlé.

Γώγου Κ., 1978, "Τρία κλικ αριστερά", Αθήνα: Καστανιώτης.

Freud S., «L’inquétante etrangété et autres éssais”, Paris: Gallimard.

Martin K., (Ed.) 2010,  "The book of symbols", Köln: Taschen. 

Σταύρου Δ., 2012, “Επιδιορθώνοντας τον ραγισμένο καθρέφτη: Τα πλεονεκτήματα της δραματοθεραπευτικής μεθόδου στην αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας” Διάλεξη στο Ευρωπαϊκό συνέδριο δραματοθεραπείας και παιγνιοθεραπείας, το Νοέμβριο στην Αθήνα. Προσβάσιμο στον σύνδεσμο: http://drama-mediation.blogspot.gr/2013/02/blog-post.html  

Σταύρου Δ., 2010, "Πολυδιαμεσολαβήσεις στην θεραπεία και στην επιμόρφωση: η ρήξη και ο συνδυασμός των μεθόδων για την παρέμβαση σε ομάδες", μέσα στο Υπερνεωτερικό υποκείμενο (Επιμ.) Κλ. Ναυρίδης  και Ν. Χρηστάκης, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Σταύρου Δ. 2010, «Έρωτας και θάνατος στη δραματοθεραπεία», Διάλεξη στο 2^ο Πανελλήνιο συνέδριο Δραματοθεραπείας και Παιγνιοθεραπείας, Αθήνα: Χαροκόπειο πανεπιστήμιο 26-28 Νοεμβρίου.